Op 20 november hebben Richard Starmans en Alette Broekens een bijeenkomst bijgewoond met als titel “Integrale hulp bij onverzekerdheid”, georganiseerd door Academische werkplaats Cephir i.s.m. Alliantie Tante Sjaan.
In de afgelopen jaren hebben Nederlandse straatdokters en ziekenhuizen in onder andere de regio Rotterdam en Den Haag een forse toename gesignaleerd van het aantal patiënten zonder zorgverzekering. Rotterdamse straatdokters waarschuwen zelfs al geruime tijd voor een ‘epidemie van onverzekerdheid’. Die treft onder meer (economisch) dak- en thuisloze mensen, bankslapers, personen met verward gedrag, (gewezen) EU-arbeidsmigranten, buitenlandse studenten en expats.
Deze alarmerende signalen en ontwikkelingen waren voor de gemeente Rotterdam de aanleiding om de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus Medisch Centrum een evaluatieonderzoek te laten uitvoeren naar de Subsidieregeling medisch noodzakelijke zorg aan onverzekerden (SOV) in de regio Rotterdam-Rijnmond.
Deze landelijke subsidieregeling beoogt de drempel tot het verlenen van medisch noodzakelijke zorg aan patiënten zonder zorgverzekering te verlagen door zorgaanbieders hiervoor te subsidiëren.
Om de onverzekerde patiënten te kunnen toeleiden naar een zorgverzekering en – vanwege vaak aanwezige meervoudige problematiek – maatschappelijke ondersteuning, was er aan de SOV tot 1 augustus 2022 een meldplicht gekoppeld (die met terugwerkende kracht tot 1 maart 2022 is komen te vervallen). De hulpverleners melden aan Meldpunt Onverzekerdenzorg van GGD GHOR, die op zijn beurt de info doorgaf aan regionale GGDen. Vervolgens had elke regio een werkwijze ontwikkeld om de meldingen op te kunnen pakken. Er kan immers sprake zijn van achterliggende problematiek waarom iemand onverzekerd is.
Het Rotterdamse meldpunt zorgde voor een koppeling van zorg met welzijn zodat ook maatschappelijke ondersteuning (huisvesting, dagbesteding, geld/inkomen) opgestart kon worden bijv. door inschakeling van de wijkteams. Dit bleek evenwel in strijd met AVG regels. Hierdoor is het automatisch doorgeven van informatie on hold gezet totdat de privacy vraagstukken opgelost zijn. Verwachting is dat dit vraagstuk met een nieuwe wet mogelijk in 2025 (of later….) opgelost zou kunnen zijn. Rotterdam is desondanks doorgegaan met het verzamelen van de informatie ten aanzien van de onverzekerden.
De resultaten van het onderzoek zijn tijdens deze bijeenkomst gepresenteerd door onderzoekster Sophie van Dongen. Uit het evaluatieonderzoek kan worden geconcludeerd dat de SOV voorziet in een groeiende behoefte, maar dat er desalniettemin nog veel belemmeringen zijn in de toegankelijkheid en continuïteit van zowel de medische zorg als de maatschappelijke ondersteuning voor mensen zonder zorgverzekering. De SOV kent veel administratieve hindernissen en de bekendheid van de regeling is niet altijd in alle lagen van zorgorganisaties doorgesijpeld. Ook bij de patiënten doelgroep is de regeling vaak onbekend. Dit resulteert enerzijds in zorgmijding, zorguitstel of zorgvertraging bij de onverzekerde mensen die zorg nodig hebben en anderzijds in financiële en zorginhoudelijke reserves bij zorgprofessionals.
En dat terwijl uit wetenschappelijk onderzoek bekend is dat juist bevolkingsgroepen waarin onverzekerdheid veel voorkomt een kwetsbare gezondheid en specifieke medische zorgnoden hebben: ten opzichte van de algehele bevolking hebben zij een sterk verminderde levensverwachting en blijken zij vaker te kampen met multi-morbiditeit, middelengebruik en andere psychosociale problemen, zoals schulden, een verstandelijke beperking en een beperkt of afwezig sociaal vangnet. Suboptimale en niet verleende zorg kunnen leiden tot onnodige of zelfs onherstelbare gezondheidsschade bij de onverzekerde mensen in kwestie, en ook tot maatschappelijke kosten als gevolg van veiligheidsproblemen en uitgestelde en daardoor duurdere zorg.
Tijdens de bijeenkomst is veel aandacht besteedt aan de knelpunten en problemen – mn aan de hand van de ervaringsverhalen.
Wat voor regelingen zijn er eigenlijk allemaal voor onverzekerden?
Dat hangt van de kenmerken af van de verschillende groepen mensen (met dank aan onderzoeker Sophie die dit zo mooi op een rijtje heeft gezet).
| Subgroep | Regeling |
| Rechtmatig in Nederland verblijvende mensen, onder wie;. dak- en thuisloze mensen (incl. bankslapers zonder adres). (gewezen) EU-arbeidsmigranten. expats. buitenlandse studenten en toeristen | Subsidieregeling Medisch Noodzakelijke Zorg aan onverzekerden (SOV) NB onderwerp van deze bijeenkomst |
| Onverzekerbare vreemdelingen en illegalen | Regeling voor onverzekerbare Vreemdelingen (OVV) |
| Ontheemden uit Oekraïne (met een Burgerservicenummer) | Regeling Medische Zorg voor Oekraïense ontheemden (RMO) |
| Asielzoekers in procedure bij Immigratie- en naturalisatiedienst | Regeling Medische Zorg Asielzoekers (RMA) |
| Gemoedsbezwaarden | Regeling Gemoedsbezwaarden |
| Wanbetalers (≥ 6 maanden premie achterstand) | Regeling Wanbetalers |
| Verzekeringsplichtigen die niet voldoen aan de verzekeringsplicht | Regeling onverzekerden |
Bekendheid met de SOV regeling?
Uit het onderzoek bleek dat er nog veel van de regulier medische zorgverleners en m.n. veel maatschappelijk hulp- en dienstverleners onbekend zijn met deze regeling (NB dit is de groep verwijzers!).
Gelukkig heeft de onderzoeksgroep financiering kunnen regelen voor een vervolg onderzoek waarbij vooral gekeken zal worden naar:
- inzicht krijgen in het vóórkomen en de gevolgen van suboptimale, uitgestelde en/of geweigerde zorg in de 1e lijn dan mn in de 1e lijn;
- hoe kan de verbinding versterkt worden tussen medische en sociale domein;
- deskundigheidsbevordering, mn in reguliere huisartsenzorg.
Na de presentaties van de overige sprekers kwamen de volgende oplossingen / verbetermogelijkheden / actiepunten op tafel:
- Het is een landelijk probleem: zoek ook verbreding met de andere grote steden omdat zij grootverbruiker zijn van de regeling en de hoogste aantallen onverzekerden hebben en daarmee de hoogste zorgkosten)
- Zorgverzekeringen erbij betrekken – bijv door het ook aan te kaarten bij de zorgverzekeringslijn
- Proberen het meer op agenda van VNG te krijgen
- NZA voeden vanuit de praktijk
Het prachtige programma toonde ook hoe belangrijk ervaringsverhalen zijn bij het evalueren van zo’n overheidsregeling voor kwetsbare mensen.
Voor meer informatie over het evaluatieonderzoek van de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus Medisch Centrum naar de Subsidieregeling medisch noodzakelijke zorg aan onverzekerden (SOV) in de regio Rotterdam-Rijnmond – zie https://cephir.nl/zorg-bij-onverzekerdheid-in-de-regio-rotterdam-rijnmond/.
